"Król mówił mi (ponieważ jeszcze nigdy w tym miejscu nie byłem), że zobaczę dom drewniany, który został zbudowany za cenę 7000 zł, lecz nie dokończony i już prawie w upadku. Okazało się to prawdziwe" - pisał o Sokółce w 1633 roku Albrycht Radziwiłł, kanclerz wielki litewski. Przypominamy najstarsze dzieje Sokółki i dworu na Sobaczyńcach.
21 lutego 1524 roku, Król Polski, Wielki Książę Litewski, Zygmunt I Stary podpisał dokument, którym nadał swej żonie Bonie Sforza jako oprawę duże obszary Puszczy Grodzieńskiej. W dokumencie tym między innymi wymieniony jest dwór Sucholda, położony u źródeł rzeki Sucholda. Rzeka Sucholda/Sokołda bierze swój początek, w bagnistych łąkach koło wsi Szyszki.
Dwór pobudowany był na wzniesieniu, otoczonym ze wszystkich stron bagnami, które stanowiły jego naturalną ochronę. W funduszu kościoła sokólskiego z dnia 27 lipca 1601 roku, podpisanego przez króla Zygmunta III Wazę wymieniona jest Sokółka, Sobaczyńce, Kamionka. Sobaczyńce to dzisiejsze Osiedle Zielone.
28 lutego 1609 roku tenże król nadał wsi Sokółka prawa miejskie. "Miasteczko Sokolskie w leśnictwie Kuźnickim założyć pewną ilość placów przez mierznika naszego przy dworze nowo zbudowanym Sokołdskim na gościńcu wielkim z Grodna do Knyszyna y do Tykocina ijdącym" - napisano w dokumencie.
Albrycht Stanisław Radziwiłł w swoim pamiętniku pod datą 18 maja 1633 r. pisze: "Na zaproszenie starosty żmudzkiego i wojewody brzeskiego, mego brata, udaliśmy się do Sokółki, gdzie król i my wszyscy zostaliśmy przyjęci wspaniale. Zanim tam przybyliśmy, król mówił mi (ponieważ jeszcze nigdy w tym miejscu nie byłem), że zobaczę dom drewniany, który został zbudowany za cenę 7000 zł, lecz nie dokończony i już prawie w upadku. Okazało się to prawdziwe". (Albrycht St. Radziwiłł "Pamiętnik o dziejach w Polsce" T. I 1632-36 r., str. 306-307, Wyd. PIW Wa-wa 1980 r).
W 1650 r. folwark Sobaczyńce był siedzibą leśnictwa sokólskiego i w jego skład wchodziły: dwór, budynek podstarościński, szopa słomą kryta, chlew, gumno, spichlerz, chlew na bydło, gołębnik, wozownia, trzy stajnie, browar, piekarnia. Folwark dzierżawił Andrzej Chrapowiecki, stolnik olszański. Do folwarku Sobaczyńce, należącego do wójtostwa sokólskiego, ekonomii grodzieńskiej, należała bażantarnia królewska, która graniczyła z polami wsi Drahle.
Inwentarz ekonomii grodzieńskiej, leśnictwa sokólskiego, klucz sokólski z 1712 r. zawiera szczegółowy opis dworu w Sobaczyńcach: Wjeżdżając do tego dworu od miasta wrota dwoiste pod dachem drewnianym. Budynek mieszkalny pod dranicami. Piwnica pod dranicami. W ogrodzie piekarenka słomą kryta. Od wygonu budynek opadły, piekarnia, zawalona, zgniła. Stajnia drewniana kryta i stajenka mniejsza (wali się). Śpichlerz dranicami kryty. Sad wiśniowy. Piwnica nowa nie nakryta. Dwór płotem z gałęzi oparkaniony. Gumno nowe o czworgu wrotach, niedokończone. Gumno poprzeczne stare, wielkie o wrotach trojgu z przodu i z tyłu. Śpichlerz słomą kryty z gankiem i 2 magazynami. Chlewek słomą kryty. Obora słomą kryta, stara o 2 wrotach.
Z kolei opis dworu sobaczyńskiego, leśnictwa sokólskiego z 1735 roku według inwentarza Ekonomii Grodzieńskiej głosił: Dwór- pułap z dranic, reperacji potrzebuje. W ogródku syrnia, dranicami kryta, stara. Browar, tarcicami kryty. Studnia z kołowrotem. Chlew, słomą kryty. Piekarnia. Psiarnia. Piwnica dranicami kryta. Gumno z 2 klepiskami, wrót 4. Gumno. Gumno do siana, słomą kryte. Chlew na bydło, słomą kryty. Obora. Chlewów 3. Śpichlerzów 2, słomą krytych. Gołębnik. Wozownia, dranicami kryta. Stajnia ze żłobami. Druga stajnia pod jednym dachem.Trzecia stajnia. Turma (areszt). Piwnica stara.
Opis zabudowań folwarcznych w Sokółce z 1783 roku wymienia budynki: Pałacyk murowany pod dachówką, dokończenia potrzebujący. Oficyny z drewna ciosanego pod dachówką w kominach, piecach i dachu reperacji potrzebujących (budynki przy dworze przeznaczone dla służby). Gumno (stodoła)i odryna (skład siana) z śpichlerzem, murowane, słomą kryte, nowe. Stajnia, wozownia i 2 obory z drzewa ciosanego pod jednym słomianym nakryciem, dobre. Świniarnik z drzewa ciosanego w kwadrat budowany, gontami kryty, nowy. Stajnia nowowybudowana, gontami kryta, w środku dokończenia potrzebująca. Garncarnia z drzewa ciosanego, pod dachówką, nowa. Browar z roszarnią i suszarnią z dawnej gubernatorskiej rezydencji przeformowany, drenicami nowo pokryty. Gorzelnia z drewna ciosanego o dwóch izbach. Stajnia z okrąglaków i szopa ze starego drzewa, stare, do reperacji niezdatne. Magazyn o dwóch piętrach z drzewa ciosanego, słomą nakryty, jeszcze dobry. Śpichlerzyki 2 drewniane pod jednym nakryciem, reperacji nie warte. Odryna, stajnia i wozownia z okrąglaków pod jednym nakryciem na nic nie zdatne. Węglarnia, tarcicami ościernione, podobnego gatunku. Młyn przy guberni, z drzewa ciosanego o jednym kole, dachówką nakryty, jeszcze dobry.
W czasie zaboru pruskiego tj. po roku 1795 dwór sobaczyński był siedzibą amtu sokólskiego.
W miejscu, gdzie znajdował się pałacyk gubernatora, stoi dziś budynek Zespołu Szkół na Zielonym Osiedlu.
(mab)
Czytaj też:
Wielki krach reformy Antoniego Tyzenhauza
Osiedle Zielone. Krótka historia sypialni Sokółki [FOTO]