Był czas, że nasza mała Ojczyzna była ogromną, niezamieszkaną puszczą. Wielcy książęta litewscy nadawali te bezludne dzikie ostępy litewskim i ruskim możnowładcom i swoim zaufanym ludziom. Jednym z nich byli Wołłowiczowie, którzy mieli tu swoje dobra od XVI wieku i to dzięki nim Sokólszczyzna jest Sokólszczyzną, a Sokółka miastem.
Największa w tym zasługa Hieronima Wołłowicza, podskarbiego litewskiego. Dzierżawił on część Puszczy Grodzieńskiej z wydzielonymi puszczami: Kryńską, Odelską, Kuźnicką i Molawicką. Prowadził akcję kolonizacyjną, dzięki której powstawały wsie i parafie. Ufundowany przez niego kościół w sennym Zalesiu z 1610 roku jest jedną z dwóch najstarszych zachowanych świątyń w regionie.
Żeby powstała Sokólszczyzna, jaką znamy dzisiaj, potrzeba było pracy pokoleń, a także pomysłowości i wytrwałości, by zrobić coś z niczego. Pierwszymi z rodu Wołłowiczów, którzy dostali tutaj nadania ziemskie, byli synowie Hrynki Wołłowicza, Łukasz i Iwan. Siedzibą rodu została Sidra. W drugiej połowie XVI wieku Ostafi Wołłowicz wybudował w Sidrze zamek i zbór kalwiński. Od XVII do XIX wieku Sidra była jednym z głównych ośrodków kalwinizmu w Rzeczpospolitej. Sam Ostafi porzucił prawosławie na rzecz kalwinizmu, a późniejszych latach stał się gorącym zwolennikiem arianizmu. Zamek zaś miał bardziej pokazywać siłę i bogactwo rodu niż pełnić funkcje obronne, gdyż do granice było daleko. Po obydwu budowlach zostały niestety już tylko ruiny.
Czytaj też: Nie mamy zamku? Mamy zamek! Albo to, co z niego zostało [FOTO]
W 1566 roku roku Ostafi Wołłowicz uzyskał od króla Zygmunta Augusta przywilej nadający Sidrze prawa miejskie i targowe. Zaś w Pawłowiczach w 1610 roku syn Hieronima, Paweł Wołłowicz wybudował pałac. Jest to nie tylko jedyny taki gmach w regionie, ale też najstarszy renesansowy pałac w obecnym województwie podlaskim. Do dziś obok drzwi ujrzeć można tablicę z napisem po łacinie głoszącym, iż „Paweł Wołłowicz sobie i swoim jakimkolwiek również wdzięcznym spadkobiercom zbudował w Roku Pańskim 1610. Czego pragniesz dla siebie, czyń i drugiemu”.
Czytaj też: Pawłowicze. Jedyny taki pałac w regionie [FOTO]
Hieronim był odpowiedzialny za założenie wsi Trzcianka, Czarnystok, Borówka, Białystok (dziś Białostoczek, dzielnica Białegostoku), Sakówka, Dąbrówka (dziś Korycin), Skindzierz i wielu innych, zwłaszcza w parafii Sokolany, dla której w 1618 roku ufundował kościół. To również on z sukcesem zabiegał o nadanie praw miejskich Sokółce. I aż dziw bierze, że nie ma żadnego pomnika, tablicy, czy chociażby ulicy swojego imienia...
Edward Horsztyński