16 lipca przypada Światowy Dzień Węża. Jest to dobra okazja, aby poszerzyć wiedzę na temat tych zwierząt oraz przypomnieć, że w Polsce są one gatunkiem chronionym.
W Polsce występują cztery gatunki węży: gniewosz plamisty (Coronella austriaca), wąż Eskulapa (Elaphe longissima), żmija zygzakowata (Vipera berus) i zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix). Warto podkreślić, że z wszystkich wymienionych, tylko żmija zygzakowata jest jadowita, a dusicielem jest wąż Eskulapa. Pozostała trójka nie jest groźna dla człowieka.
Gniewosz plamisty (Coronella austriaca), to wąż o drobnej budowie, którego długość ciała dorosłych osobników waha się od 60 do 75 cm, samica osiąga nawet 90 cm. Ogon stanowi od około 12 do 25 procent długości ciała. Zwęża się równomiernie i jest mniej lub bardziej zaostrzony. Masa ciała dorosłych osobników wynosi od około 50 do 60 gramów. Rzadko spotyka się węże ważące 100 gramów i więcej. Barwa ciała rdzawo - brązowa lub brązowa, a u samic szara lub gliniastoszara.
Na głowie oraz częściowo na karku widnieje plama w kształcie serca lub podkowy w kolorze ciemnobrązowym, po bokach od nozdrzy przebiega ciemnobrązowy pasek, który przechodzi następnie w przedłużający się przedni odcinek ciała. Na grzbiecie wzdłuż środkowej linii występują 2 lub 4 rzędy plam. Ułożone są na przemian wzdłuż lub wszerz, czasami u niektórych osobników połączone są ze sobą przypominając zygzak żmii zygzakowatej. Od żmii odróżnia go okrągła źrenica oka, łagodnie zaokrąglony pysk, oraz głowa słabo odgraniczona od reszty ciała.
Gdzie można spotkać gniewosza plamistego? w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych, na terenach kamienistych, w zaroślach i trawach, unika lasów. Jest rzadkim gatunkiem, spotykany na terenie prawie całej Europy (z wyłączeniem Irlandii, w większości Półwyspu Skandynawskiego, oraz części Anglii i Hiszpanii). W Azji swym zasięgiem dociera do Kazachstanu W partiach górskich spotykany do wysokości 2200 m n.p.m., najczęściej jednak do 1000 m. W Polsce można go zaobserwować głównie na południu kraju, są to przede wszystkim obszary leżące w województwach: Świętokrzyskie, Podkarpackie, Małopolskie.
Gniewosz plamisty odżywia się prawie wyłącznie jaszczurkami (głównie Lacertidae), w tym także padalcami, niekiedy osobnikami tego samego gatunku. Rzadziej płazami, pisklętami i drobnymi ssakami (zwłaszcza ryjówkowatymi). Procentowy udział ssaków w diecie gniewoszy wzrasta wraz z wiekiem – osobniki juwenilne i młodociane polują wyłącznie na gady, podczas gdy u dorosłych węży ssaki mogą stanowić ponad jedną czwartą wszystkich ofiar, (w niektórych populacjach niemal połowę). Swą zdobycz gniewosz plamisty najpierw oplata i obezwładnia swym ciałem, następnie połyka ją żywą lub martwą.
Wąż Eskulapa (Elaphe longissima)
Największym gadem występującym w Polsce jest wąż Eskulapa. Średnia długość tego zwierzęcia może dochodzić nawet do 2 metrów. Węże te mają jednolite ubarwienie, zazwyczaj brązowe, a ich głowa zlewa się z resztą ciała. Prawdopodobieństwo spotkania węża Eskulapa, jest bardzo niewielkie. To gatunek rzadki, w naszym kraju spotykany niemal wyłącznie w Bieszczadach.
Węże Eskulapa najchętniej spędzają czas w lasach lub na łąkach. Nie są jadowite, dlatego spotkanie z nimi nie jest niebezpieczne. Bywają mylone z zaskrońcami z powodu jasnych plamek po dwóch stronach głowy. W przypadku tego drugiego plamki mają jednak czarną obwódkę. Badacze zakładają, że w Polsce żyje zaledwie około 100 osobników. Wąż Eskulapa wyróżnia tym, że potrafi doskonale wspinać się po drzewach.
W Polsce prowadzona jest czynna ochrona tego gatunku – leśnicy tworzą kopce rozrodcze, wykaszają łąki czy układają pryzmy kamieni, na których węże mogą się wygrzewać. Rodzima populacja tego gatunku szacowana jest na ponad 100 osobników.
Węże nie mają możliwości gryzienia ani przeżuwania pokarmu, dlatego są zmuszone w całości połykać swoje ofiary. Nie jest tajemnicą, że brak odnóży nie przeszkadza im w czasie polowania. Węże to świetni łowcy. Kiedy jednak przechodzą do ataku, wykorzystują swój jad lub duszą ofiarę, aby ją uśmiercić.
Żmija zygzakowata (Vipera berus) – występuje w całej Europie Środkowej i Wschodniej, również w azjatyckiej części Rosji. Żmija zygzakowata może mieć rudy lub szary kolor, jednak wszystkie mają bardzo charakterystyczny czarny zygzak, od którego też pochodzi nazwa tego gatunku. Charakterystyczna jest także trójkątna głowa oraz wąskie źrenice. W Polsce można ją spotkać: w gęstych i wysokich trawach, w szczelinach skał, w wykopanych norkach; na polnych drogach, na torfowiskach; na kamieniach (najczęściej nasłonecznionych).
Czy ukąszenie żmii jest niebezpieczne?
Żmija zygzakowata nie stosuje tak zwanych suchych ugryzień - oznacza to, że za każdym razem wpuszcza w ranę jad. Toksyna jednak nie stanowi zagrożenia dla życia większości zdrowych dorosłych ludzi. Może jednak być bardzo niebezpieczna dla dzieci, osób starszych, a także dla psów. Po ugryzieniu zaleca się kontakt z lekarzem. Warto dodać, że węże szukają spokoju, a nie spotkania z człowiekiem, nie dążą do konfrontacji, chyba że są do tego zmuszone. Nie można jej ranić ani zabijać.
Zaskroniec (Natrix natrix) to czarny wąż, którego można spotkać na spacerze. Jest to najczęściej występujący wąż w Polsce. W przeciwieństwie do żmii zygzakowatej nie jest jadowity, jednak może imponować wielkością. Największe samice mogą mieć nawet 1,5 metra długości.
Ma bardzo charakterystyczne dwie żółte plamy po przeciwległych stronach głowy. Czarne pasy są rozlokowane poprzecznie na oliwkowym ciele. Ich podbrzusze jest dosyć jasne.
Gdzie można spotkać zaskrońca? Najczęściej można go spotkać: na terenach podmokłych – w okolicach jezior, często na bagnach, w okolicach zbiorników wodnych.
Zaskrońce nie są niebezpieczne. Mogą ostrzegawczo syczeć, kiedy czują się zagrożone. Brak jadu sprawia, że nie zrobią krzywdy.
Wszystkie wymienione wyżej gatunki węży są pod ochroną. Z tego powodu nie można żadnego z nich schwytać i umieścić w terrarium. W terrarium można hodować węża hodowlanego na przykład pytona zielonego.
Jak odróżnić zaskrońca od żmii?
Te gatunki nadal są często mylone, tymczasem wcale nietrudno je rozróżnić. Zaskroniec przebywa zwykle nad wodą; ma z tyłu głowy żółte plamy; może być zabarwiony szaro, szarozielono, jasnobrązowo, brązowo-czarno, na tym tle po bokach grzbietu widoczne są jasne plamki; jest dłuższy i smuklejszy; ma wyłupiaste żółtawe oczy o okrągłych źrenicach.
Żmija posiada charakterystyczną trójkątną głowę, nie ma żadnych jasnych plam na głowie; preferuje miejsca suche; jest ciemno zabarwiona, a przez jej grzbiet przebiega wyraźny czarny zygzak
(są też osobniki jednolicie czarne); stosunkowo nieduża, jej ciało jest bardziej krępe niż zaskrońca; tęczówki żmij są czerwonawe, a źrenice pionowe.
dojlidy.bialystok.lasy.gov.pl
opr. (or)
Zdjęcia - dojlidy.bialystok.lasy.gov.pl:
{gallery}2022/07/lipiec3/15wonsz{/gallery}