Roncha Szlachter płakała. "Pozwólcie mi pozostać chociaż do święta Rosz Haszana" - mówiła matce. Był sierpień 1939 roku. Nie zważając na protesty dziewczyny, jej brat odwiózł ją na statek do Gdańska. Kilka dni przed wybuchem wojny Roncha odpłynęła do Ameryki.
Minęło 49 lat. W 1988 roku Roncha (Rena Holsztejn) oraz jej dzieci Sarah Maslow i dr Stanley Holstejn i jej siostra Leycha (Lely Gritz) przybyły do Dąbrowy, żeby zobaczyć miasteczko swojej młodości. To była jedna z pierwszych wizyt. Dalsze zaowocowały tym, że udało się ogrodzić wiekowy kirkut. Dziś tuż przy wejściu na żydowski cmentarz znajduje się głaz z wyrytą gwiazdą Dawida i napisami w językach polskim i hebrajskim: "Poświęcony pamięci Żydów dąbrowskich, spoczywających na cmentarzu i miejscach zagłady, deportowanych w latach 1939-1945. Fundatorzy ogrodzenia: Rena Holsztejn, Lely Gritz, M. Grabiński".
Gmina żydowska w Dąbrowie Białostockiej posiadała dwa miejsca pochówku. Pierwszy, najstarszy cmentarz żydowski znajdował się po wschodniej stronie Rynku. Jak podaje Tomasz Wiśniewski w swej książce "Bożnice Białostocczyzny", nekropolia ta już przed wojną nie była użytkowana, a do dziś nie zachowały się po niej jakiekolwiek ślady. Nowy cmentarz żydowski założono w rozwidleniu ulic Sztabińskiej i Suchowolskiej, przy obecnej ul. Jana Pawła II - pisze Adam Kiermut na stronie internetowej kirkuty.xip.pl
Koniec żydowskiej społeczności Dąbrowy nastąpił w listopadzie 1942 roku. Wtedy Niemcy spędzili Żydów do obozu w Kiełbasinie pod Grodnem. Po kilku tygodniach większość z więźniów przewieziono do Treblinki i zamordowano. Przed wojną, w latach 30-tych, w Dąbrowie na 3550 mieszkańców około 1500 było Żydami.
Cmentarz ogrodzony z jest czterech stron wysokim murem z białych pustaków. Wśród drzew zobaczyć można stare nagrobne kamienie, niektóre z granitu, inne coraz bardziej znikające w ziemi. Zachowały się także wiekowe pomniki.Najstarsze pochodzą ponoć z połowy XVIII wieku.
Kto spoczywa w tym miejscu? Kim był, czym się zajmował? Czy to przygarbiony do ziemi rabin, czy może rzutki kupiec posiadający niegdyś kram przy Placu Piłsudskiego? Któż jeszcze potrafi odczytać litery hebrajskiego pisma?
(is)
Dąbrowski kirkut. Zobacz zdjęcia: