To była niedziela. Pamiętam, że pogoda była ładna. Ojciec zapędził krowy na łąkę, wrócił do domu i powiedział, że chyba burza będzie, bo na horyzoncie coś strasznie grzmi - opowiada starszy mieszkaniec Sokółki. 71 lat temu rozpoczęła się wojna niemiecko-sowiecka.
Nie była to burza, tylko huk salw artyleryjskich oddawanych gdzieś w pobliżu ówczesnej granicy.
Sokółka z racji swojego położenia była miastem garnizonowym. Oficerowie sowieccy mieszkali na kwaterach w prywatnych domach. Bywało i tak, że 4-osobowa rodzina musiała gnieździć się w kuchni swojego domu, podczas gdy żołnierze zajmowali wszystkie pokoje. Zresztą, w całej ówczesnej tzw. Zachodniej Białorusi stacjonowały setki tysięcy krasnoarmiejców. Na tzw. Występie Białostockim stało ponad 4300 czołgów (cały Wehrmacht miał zaledwie 2900 maszyn) i trzy dywizje lotnicze. Atak niemiecki był jednak dla Sowietów kompletnym zaskoczeniem.
22 czerwca bomby spadły na prawie gotowe do użytku lotnisko w Kraśnianach pod Sokółką oraz na koszary na Zielony Osiedlu. Spaliły się też domy na Roskach Małych. Żołnierze sowieccy w panicznej ucieczce próbowali przedostać się na wschód. Co ciekawe, ci, którzy wyjechali w kierunku Grodna, przepadli, Niemcy zorganiozowali tam bowiem kocioł. Uratowali się zaś żołnierze, którzy wybrali drogę na Krynki.
W trakcie odwrotu spanikowane oddziały sowieckie dokonały wielu zbrodni. W ostatnich dniach czerwca 1941 roku tylko w powiecie sokólskim zostało zamordowanych 47 osób cywilnych (dane te nie obejmują ludności wyznania prawosławnego, zostały bowiem sporządzone na podstawie katolickich ksiąg parafialnych). Cywili oskarżano m.in. o przekazywanie sygnałów Niemcom.
Sowiecki sprzęt porzucony tarasował drogi. Czołgi, samochody pancerne, armaty - to wszystko pozostawiono na pastwę losu. Dlaczego klęska Stalina była tak wielka? Historycy zgadzają się, że Sowieci szykowali się do wojny ofensywnej przeciwko III Rzeszy, zaś wojsko szkolone było do tego, by nacierać, a nie bronić się. Świadczy o tym i rozmieszczenie jednostek, i sprzęt, którym dysponowała Armia Czerwona. Specjaliści nie są zgpodni tylko co do jednego - kiedy miała nastąpić atak na Niemcy. Wiktor Suworow jest zdania, że Hitler uprzedził Stalina o sześć dni. Bardziej sceptyczni historycy wskazują na wiosnę 1942 roku.
Tak czy inaczej, Związek Sowiecki rozpadał się jak domek z kart.
29 lipca Niemcy wkroczyli do Sokółki. Tego samego dnia rozstrzelano 35 Żydów...
(is)
Grodno podczas walk w lipcu 1941 roku. Zdjęcia pochodzą z Narodowego Archiwum Cyfrowego:
Zdjęcia z Sokólszczyzny po niemieckim ataku w 1941 roku oglądać też można na stronie internetowej szukamypolski.pl.